Pozostając w tematyce przyrody, w powiecie są aleje obsadzone drzewami pamiętające jeszcze polskich królów. W Konopiskach, Aleją Lipową według podań przejeżdżał król Jan III Sobieski w 1683 r. jadąc pod Wiedeń. Inicjatorem powstania zabytkowej XIX-wiecznej Alei Klonów w Złotym Potoku prowadzącej bezpośrednio z pałacu do Częstochowy był hrabia Wincenty Krasiński. Przy alei w budynku zarządu dóbr złotopotockich, a obecnie Nadleśnictwie Złoty Potok, znajduje się ekspozycja przyrodnicza z terenu Jury. Droga z Borowna w gm. Mykanów do Kruszyny obsadzona jest drzewami owocowymi, jesionami i lipami, jej powstanie datuje się na XIX/XX w.

Powiat częstochowski ma swoją pustynię, położoną w pobliżu wsi Siedlec w gm. Janów. Pustynia siedlecka to pamiątka po czwartorzędowym okresie zlodowaceń. Jej pustynna powierzchnia ma 25 ha,
a tereny zalesione zajmują 30 ha. W niektórych miejscach wydmy dochodzą do 30 m wysokości.
W latach 60-tych XX w. działała tu kopalnia piasku, teraz pustynia stanowi atrakcję dla miłośników sportów motorowych i pustynnych imprez.

W obrębie gm. Olsztyn są dwa rezerwaty przyrody. Rezerwat Sokole Góry zajmujący powierzchnię 215 ha z licznymi ostańcami i formami krasowymi. Na jego terenie znajduje się najgłębsza jaskinia na Jurze – Studnisko. Obszar rezerwatu Zielona Góra o powierzchni 19,6 ha stanowi wapienne wzgórze (310 m n.p.m.) pokryte lasem liściastym, skrywające bogatą w nacieki jaskinię w Zielonej Górze. Atrakcyjne widokowo są wzgórza wapienne tworzące Góry Towarne pomiędzy Olsztynem a Kusiętami. Znajdują się tam cztery duże jaskinie oraz inne mniejsze, które są atrakcją dla speleologów. System jaskiń jest łatwy do zwiedzania, ale wymaga odpowiedniego przygotowania, ubioru i oświetlenia.